Staw skokowy, zwany potocznie „kostką“, jest jednym z ważniejszych stawów w ludzkim ciele, który umożliwia nie tylko poruszanie stopą w trzech płaszczyznach, lecz również zapewnia amortyzację i stabilne przenoszenie sił, działających na całe ciało, poprzez niego, na stopę i podłoże. To tłumaczy nie tylko złożoność budowy całego stawu, lecz również częstość jego urazów. Oba te aspekty są krytycznie ważne dla każdego sportowca, gdyż poważna kontuzja stawu skokowego i zaniedbania w jej terapii, może okazać się poważną przeszkodą w karierze sportowej.
Staw skokowy składa się de facto z dwóch stawów: stawu skokowo-goleniowego, zwanego również stawem skokowym górnym oraz stawu skokowego dolnego. Staw skokowy górny łączy obie kości goleni z kością skokową i umożliwia ruchy zginania (uniesienia stopy) oraz prostowania (opuszczania stopy). Oba te ruchy zachodzą wokół osi poprzecznej, która przechodzi przez kostki przyśrodkową i boczną, a ich główną funkcją jest umożliwienie odepchnięcia się od podłoża w trakcje chodzenia, biegania czy skakania. Staw skokowy dolny znajduje się pomiędzy kością skokową a piętową i umożliwia ruchy w pozostałych osiach, tym samym umożliwiając amortyzację i odpowiednie ustawienie stopy względem podłoża.
Ze względu na duże siły działające na te stawy, więzadła stabilizujące go muszą być wyjątkowo silne. Wyróżnia się więzadła: poboczne przyśrodkowe (zwane trójgraniastym), poboczne boczne, zapewniające stabilizację stawu skokowego górnego i dolnego, oraz więzadła: piętowo-łódkowe podeszwowe, skokowo-piętowe oraz podeszwowe długie i krótkie.
Skręcenie stawu skokowo-goleniowego
Jest to jeden z najczęstszych urazów w obrębie narządu ruchu. Powstaje kiedy zbyt duża siła zadziała na więzadła stabilizujące staw, co najczęściej następuje podczas gwałtownego obrotu w miejscu (częstego w takich sportach jak tenis czy koszykówka) czy też na skutek obciążenia nogi, kiedy podeszwa nie jest ustawiona równolegle do podłoża (nieprawidłowa pozycja w trakcie lądowania bądź źle ustawiona stopa podczas schodzenia ze schodów).
Objawy obejmują ból, zwiększone ucieplenie, zaczerwienie, obrzęk stawu. Często towarzyszy temu zmniejszenie ruchomości stawu oraz krwiak. Objawy te mogą również sugerować złamanie kości, przez co ważne jest wykonanie badań, umożliwiających jego wykluczenie. Są to przede wszystkim badanie fizykalne, które również pozwoli na ocenę ciężkości skręcenia, jak i badania obrazowe jak zdjęcie rentgenowskie czy nawet TK.
Postępowanie terapeutyczne można rozpocząć już na miejscu zdarzenia, stosując okłady z lodu przykładanego do stawu przez ręcznik, unikanie obciążania kończyny, uniesienie kończyny oraz założenie opatrunku z bandaża elastycznego. Te czynności powinny zmniejszyć objawy bólowe i obrzęk. Nie należy próbować „rozchodzić“ skręcenia, gdyż może to doprowadzić do nadmiernego rozciągnięcia więzadeł, pogorszenia gojenia i doprowadzić do niestabilności stawu w przyszłości.
Ciężkość urazu ocenia się w trójstopniowej skali, gdzie stopień 1 odpowiada naciągnięciu więzadeł, stopień 2 naderwaniu, a stopień 3 rozerwaniu więzadeł. Od ciężkości urazu zależy okres rekonwalescencji (1 stopień – 7-10 dni, 2 stopień – 15 dni, 3 stopień – 30-60 dni).
W terapii świetne wyniki uzyskuje się dzięki wdrożeniu ortez stopowo-goleniowych z wczesnym, stopniowym obciążaniem kończyny, przy czym należy unikać długotrwałego unieruchomienia kończyny. Ważne okazują się również zabiegi fizjoterapeutyczne, takie jak drenaż limfatyczny, terapia manualna, mobilizacja stawu oraz tkanek okalających.
Zerwanie ścięgna Achillesa
Ścięgno Achillesa to największe ścięgno w organizmie człowieka. Łączy ono mięsień brzuchaty i płaszczkowaty z guzem piętowym. Jednocześnie jest jednym z najczęściej uszkadzanym ścięgnem w ciele człowieka. Do jego zerwania może dojść na skutek jego forsownego rozciągnięcia np. w czasie lądowania. Typowo w trakcie urazu można usłyszeć strzał. Towarzyszy temu silny ból, ubytek ciągłości ścięgna oraz wiotkość stopy. Do tego urazu predysponuje często stan zapalny, który przez niektórych bywa ignorowany.
W terapii zerwania ścięgna stosuje się zarówno metody zachowawcze, jak ortezy bądź opatrunki gipsowe, jak i operacyjne metody polegające na zespoleniu nićmi kikutów ścięgna. Badania naukowe nie wykazały istotnej przewagi którejś z metod. Jednakże w grupie pacjentów z cukrzycą, neuropatią, palaczy czy otyłych preferowaną metodą jest postępowanie zachowawcze. Bez względu na wybór postępowania terapeutycznego, wczesna rehabilitacja i mobilizacja ścięgna jest istotna dla jego szybkiego gojenia się i powrotu do pełni funkcji.
Urazy więzadeł i więzozrostów
Czasem w wyniku silnego urazu skrętnego, zwichnięcia bądź na skutek powtarzanych urazów może dojść do rozerwania bądź rozciągnięcia więzadeł stabilizujących staw skokowy. Ich odpowiednie zaopatrzenie oraz wczesna rehabilitacja są niezbędne dla sportowców, gdyż zaniedbanie może doprowadzić do zespołu niestabilności stawu, który predysponuje do kolejnych skręceń i dalszego pogarszania się sytuacji.
Podobnie jak przy zerwaniu ścięgna Achillesa, tutaj również można zastosować podejścia operacyjne jak i zachowawcze. Wszystko zależy od stanu więzadeł, które możne ocenić w badaniach radiologicznych takich jak zdjęcie rentgenowskie czy TK.
Złamania
Złamania okolicy stawu skokowego mogą przysparzać trudności diagnostycznych ze względu na podobieństwo objawów do skręcenia. Stanowią również trudności terapeutyczne, zwłaszcza złamania w obrębie kości skokowej bądź piętowej, ze względu na ubogie unaczynienie tej okolicy jak i mnogość połączeń stawowych. W szczególności przemieszczenia złamań w obrębie kości skokowej może doprowadzić do podwichnięcia bądź zwichnięcia stawów, co może skutecznie utrudnić karierę sportową.
Typowe zdjęcia rentgenowskie często nie dają wystarczającej ilości informacji i niezbędne okazuje się badanie tomograficzne. Terapia zależy od ciężkości urazu i może ograniczyć się do opatrunku gipsowego, bądź w przypadku złamań z przemieszczeniem, może okazać się konieczna operacja.